Elçilerin İşleri Luka’ya göre Müjde’nin devamıdır. Luka Müjde’sinde İsa’nın yaşamı ve mesajına ilişkin yazdıktan sonra, Elçilerin İşleri’nde İsa’nın göğe alınmasının ardından dünyada neler olduğunu kaleme alıyor: Kutsal Ruh’un etkinliğiyle İsa’nın haberinin nasıl yayıldığını ve İsa inanlılarından oluşan kilisenin nasıl geliştiğini görmekteyiz. Müjde’de olduğu gibi yazdıklarının ikinci kesimini de Teofilos’a atfediyor. Bildirilen olaylar otuz senelik bir zaman dilimini kapsıyor, yani İ.S. 30 ile 60 yılları arasını. Luka’nın yazdıkları yaklaşık İ.S. 62 yılında aniden kesildiğinden, bu durumda Elçilerin İşleri’ni bu zaman içerisinde yazmış olmalıdır.
Elçilerin İşleri’nin merkez noktası isminden tahmin edileceği üzere elçiler değil, tersine Kutsal Ruh’tur. O inanlıları Müjde’yi müjdeleme görevinde donatmakta ve İsa Mesih’in kilisesinin gelişip büyümesini sağlamaktadır. Elçilerin İşleri 1:8 ayeti, kitabın ana hatlarını özetliyor ve Kutsal Ruh’un gelişini vaat ediyor. Kutsal Ruh, öğrencileri ilkin Yeruşalim’de, ardından tüm Yahudiye’de ve Samiriye’de ve sonunda da “dünyanın dört bucağına” dek İsa’nın haberini müjdeleyen tanıkları olarak yeterlilikle donatacaktır. Elçilerin İşleri’nde kastedilen, o zaman dünyanın dört bucağı sayılan –ve aynı zamanda dünyanın merkezi sayılan– Roma’ya, Pavlus’un tutuklu olarak orada Müjde’yi müjdelemesiyle ulaşılmış oldu.
Elçilerin İşleri bize ilk inanlılara ilişkin çok değerli bilgiler sunuyor: İmanlarını nasıl yaşadılar, hangi sorunlarla boğuştular ve Kutsal Ruh İsa’nın öğrencilerini nasıl kullandı. Kurtuluş tarihinde öne çıkan Pentikost Günü, Kutsal Ruh’un inanlıların üzerine dökülmesi olayı gibi Müjde’nin Yahudi olmayan uluslar arasında yayılması ve onların inanlılar topluluğuna kabul edilmeleri bize açıkça anlatılmaktadır. Bu bağlamda Elçilerin İşleri İsa’nın yaşamı ve etkinliklerinin bildirildiği Müjdeler ve YA’nın somut topluluk ve kişilere atfedilen mektupları arasında bağlantı kuran bir köprü durumundadır. Elçilerin İşleri Pavlus’un kaleme aldığı mektupları tarih sıralamasına koymakta ve anlamakta büyük yardımcı durumundadır.
Ama Kutsal Ruh üzerinize inince güç alacaksınız. Yeruşalim’de, bütün Yahudiye’de ve Samiriye’de ve dünyanın dört bucağında benim tanıklarım olacaksınız (Elç.1:8).
Yeruşalim’deki ilk kilise 1:1–5:42
Yahudiye ve Samiriye’de Müjde’nin yayılması 6:1–9:43
Petrus Müjde’yi Yahudi olmayanlara götürüyor 10:1–11:30
Pavlus’un ilk müjdeleme yolculuğu 13:1–14:28
Elçiler Konseyi 15:1-35
Pavlus’un ikinci müjdeleme yolculuğu 15:36–18:22
Pavlus’un üçüncü müjdeleme yolculuğu 18:23–21:14
Pavlus’un Yeruşalim ve Kayseriye’deki tutukluluğu 21:15–26:32
Kayseriye’den Roma’ya 27:1–28:31
Elçilerin İşleri’ndeki İsa’nın etkinliği: İsa Göksel Baba’nın yanında olsa da, kilise aracılığyla işlerliğini sürdürmektedir (Elç.3:16; 4:10,30; 9:34).
Kutsal Ruh’un mükemmel rolü: “Elçilerin İşleri”nden daha uygun isim “Kutsal Ruh’un İşleri” olurdu.
İsa Kutsal Ruh’un geleceğini vaat ediyor (Elç.1:8).
Pentikost Günü Kutsal Ruh inanlıların üzerine iniyor (Elç.2:1-13).
Baskı ve sıkıntı zamanlarında donanım olarak kilisenin yeniden Kutsal Ruh’la dolması (Elç.4:23-31).
Yeni imana gelenler Kutsal Ruh’la doluyor (Elç.6:3; 8:17; 10:44; 13:52; 19:6).
Kutsal Ruh Barnabas ve Pavlus’u Müjde’yi yayma görevine çağırıyor (Elç.13:2-4).
Kutsal Ruh inanlıları hizmetlerinde yönetiyor (Elç.8:29,39; 10:19; 16:7; 20:22-23).
Onlara gereken sözleri veriyor (Elç.4:8).
Onlara yetki veriyor (Elç.13:9-12).
Onlara önemli kararlar için bilgelik veriyor (Elç.15:28).
Kutsal Ruh’a yalan söylemek, Hananya ve Safira’ya ölüm getiriyor (Elç.5:1-11).
Pentikost vaazının büyük etkisi: (Elç.2:37-41).
Yeruşalim kilisesindeki kardeşçe paylaşma tutumu (Elç.2:44,45; 5:32-37).
Aynı Yeruşalim kilisesi daha sonraki bir dönemde açlık sıkıntısı yaşadığı ve diğer kiliselerce yardım edildiği: Elçilerin İşleri 11:27-30; 12:25; krşl. Rom.15:25-28; 1Ko.16:1-3; 2Ko.8-9; Gal.2:10.
Kısa özetler:
İlk kilisede yaşam: Elçilerin İşleri 5:42-47.
Kilisenin büyüyen saygınlığı: Elçilerin İşleri 5:12-16.
Yeruşalim kilisesinin büyümesi: Elçilerin İşleri 6:7.
Tüm Yahudiye, Celile ve Samiriye’deki kiliselerin büyümesi: Elçilerin İşleri 9:31.
Büyüyen diğer kiliseler: Elçilerin İşleri 12:24; 16:5; 19:20.
Gamaliel’in öğüdü: Elçilerin İşleri 5:33-39. Gamaliel Pavlus’un öğretmeniydi: Elçilerin İşleri 22:3.
Kilisedeki bir yakınma konusu ve çözümü: Elçilerin İşleri 6:1-6.
İman tanıklığını şehit olarak ölene dek sürdüren İstefanos: Elçilerin İşleri 6:8–7:60.
Müjde’nin Yeruşalim dışına, Samiriye’ye ulaşmasını sağlayan kilisenin yaşadığı baskılar: Elçilerin İşleri 8; 11:19-21.
İsa baskılar altındaki kilisesiyle kendisini özdeşleştiriyor ve kiliseye yönelik baskıları doğrudan kendisine yapılmış olarak değerlendiriyor: Elçilerin İşleri 9:5.
Pavlus’un iman edişinin üç kez yinelenişi: Elçilerin İşleri 9:1-19; 22:1-21; 26:1-23. Luka bunu yapmakla bu olayın kilise tarihi için önemini vurguluyor.
İki ana kişi, Petrus ve Pavlus:
Petrus, Böl. 1–12’deki ana kişi.
Pavlus, Böl. 13–28’deki ana kişi.
Karşılaştırma yapılırsa, diğer elçilere ilişkin az bilgi sunulmakta.
İsa Mesih’e iman eden Etiyopya kraliçesinin veziri: Elçilerin İşleri 8:26-40.
Yahudi değildi ve hadım edilmiş bir erkekti, bu nedenle Yahudi topluluğunun üyesi olamazdı: Yasa’nın Tekrarı 23:2.
Filipus ona EA ışığında Müjde’yi açıklıyor!
Hadım edilmiş bu adamın Mesih inanlıları kilisesine üye alınmasıyla Yeşaya 56:3-5’teki vaat gerçekleşiyordu.
Tanrı’nın doğaüstü yolla Yahudi olmayanlara Müjde’nin ilan edilmesini hazırlaması: Elçilerin İşleri 10. Petrus ilkin bu göreve karşı duruyor (Elç.10:9-16), ama bu görevi yine de üstleniyor ve hatta sonunda bunu diğer elçilere karşı savunuyor (Elç.11:1-18). Geriye kalan elçiler de, Yahudi olmayanların da Mesih inanlıları kilisesine katılmaları gereğini anlıyorlar: Elçilerin İşleri 11:18.
Tanrı’nın anlaşılamayan yolları: Yakup imanı nedeniyle kılıçla öldürülürken (Elç.12:1-2), Petrus Tanrı’nın duruma elini uzatması sayesinde mucizeyle hapisten kurtuluyor (Elç.12:3-19).
Büyücülerle tekrarlanan tartışmalar:
Simun: Elçilerin İşleri 8:9-26.
Baryeşu: Elçilerin İşleri 13:6-12.
Falcılık ruhuna tutulmuş köle kız: Elçilerin İşleri 16:16-19.
Kötü ruhları kovan Yahudi: Elçilerin İşleri 19:13-20.
Diğer açıklamalarda sürekli yinelenen, Pavlus’un Pisidya Antakyası’nda sergilediği örnek Müjde’yi yayma uygulaması: Elçilerin İşleri 13:14-52. Vaazına Yahudi sinagoğunda başlıyor. Bu nedenle her şeyden önce Yahudilerin yanında, Yahudiler topluluğu yanında yer alan veya onlara katılmış olan Yahudi olmayanlar da İsa Mesih’e iman ediyorlardı. Yahudilerin kıskanç tepkisi karşısında Pavlus konuşmalarını doğrudan doğruya Yahudi olmayanlara yöneltiyor.
Müjde’nin haberini ulaştırmak söz konusu olduğunda, Pavlus’un bu insanlara karşı tutumundaki özgürlüğü: Bunun için 1. Korintliler 9:19-23’ü okuyunuz!
Elçiler Konseyi’nin sonucuna göre Timoteos’un Pavlus tarafından (Elç.16:3) sünnet edilmesi gerekli değildi. Bir diğer yerdeyse Pavlus sünnet şartı isteyenlere karşı sert tutum sergiliyor (Örnek: Gal.5:1-12). Timoteos’un durumunda herhangi biri bunu kurtuluş için gerekli görmüyordu (Pavlus buna karşı şiddetle savaşıyordu), tersine Timoteos’la birlikte Müjde’yi kendilerine götüreceği Yahudiler’de gereksiz kızgınlık yaratmak istemiyordu (krşl. Gal.6:15).
Pavlus Atina’da (Elç.17:16-34):
Pavlus kentteki birçok yalancı tanrılar karşısında kızgın, ancak ileride yapacağı müjdeleme vaazında bu yalancı tanrılar konusuna oldukça bilgece değiniyor. Hatta Yunan şairlerinden bile alıntılar yapıyor (Elç.17:28) ve onu dinleyenlerin düşünce yapısına kendisini tümden uyarlıyor. Vaazı kurtuluş tarihini sunan yapıya sahip ve dünyanın yaratılışına uzanan bir yay çizerek son yargıya değiniyor. Vaazın doruk ve amaç noktası, İsa’nın ölülerden dirilişidir. Bunu anlatınca dinleyiciler arasında tartışmalar başlıyor.
Pavlus Yeruşalim’de: Elçilerin İşleri 21:20-26:
Yahudilikten gelen inanlılar Musa’nın yasasını sıkı sıkıya tutmayı sürdürüyordu, ama uluslardan gelen inanlılar için elçiler konseyinin kararını da kabul ediyorlardı. Onların güvensizliğini ortadan kaldırmak amacıyla adak ve bununla ilgili kuralları uyguladı.
Taşlanan, ama sağ kalan Pavlus: Elçilerin İşleri 14:19-20: krşl. Korintliler’e 2. Mektup 11:25.
Yahudi ve Yahudi olmayan inanlıların birlikteliğini düzenleyen Elçilerin İşleri 15’teki Elçiler Konseyi.
Açıksözlülükle sergilenen, Pavlus ve Barnabas arasındaki sert tartışma: Elçilerin İşleri 15:36-41.
Elçilerin İşleri’nde “Biz” şeklinde yazılan kesimler: Elçilerin İşleri 16:10-17; 20:5-15; 21:1-18: 27:1-28:16. Bu kesimlerin bu tarzda yazılmasının en iyi açıklaması, Luka’nın Pavlus’un yanında yol refakatçısı olarak olaylara görgü tanığı olması, yani bildirilen olaylarda kendisinin de orada bulunmasıdır.
Dayak yedikten sonra imanları nedeniyle zindana atılarak ayaklarından tomruğa vurulan Pavlus ve Silas’ın Tanrı’yı yüceltmeleri (Elç.16:22-25) ve hapishanede yatmanın şaşırtıcı ürünü (Elç.16:29-34).
Eski Antlaşma’da bollukla bulunan İsa Mesih’in Müjde’si: Elçilerin İşleri 17:2-3,11; 26:22-23; 28:23.
Efes’teki çatışmaların birbiriyle kesişen dinsel ve maddi güdüleri: Elçilerin İşleri 19:23-40.
Pavlus’un vaazı sırasında uykuya dalan Eftihos’un ölümü ve diriltilişi: Elçilerin İşleri 20:7-12.
Pavlus’un Efesli İhtiyarlar’a veda konuşması: (Elç.20:17-38):
Gerekli her şeyi öğrettiğine ilişkin kesin bilgisi.
İhtiyarları bir daha görmeyeceğine ilişkin kesin bilgisi.
Sahte öğretmenlerin türeyeceğine ilişkin kesin bilgisi.
İhtiyarlar’ın Pavlus’a derin bağlılığı.
Elçilerin İşleri 20:35’te İsa’nın söylediği söz yalnız burada bize bildirilmekte.
Pavlus’un Roma’ya yolculuğu:
Yeruşalim’e ve Roma’ya gitme kararı (Elç.19:21) ve Yeruşalim’e gitmemesi konusunda Pavlus’a bildirilen yinelenen uyarı peygamberlikleri (Elç.20:22-23; 21:4,10-13). Bu uyarıların içeriğindeki öz noktayı Pavlus da görüyor, ama o bunu farklı yorumluyor: Elçilerin İşleri 20:24; 21:13.
Yeruşalim’de tutuklanmasının ardından Tanrı Pavlus’u yüreklendiriyor ve aynı zamanda Roma’ya uzanacak yolu kendisine gösteriliyor: Elçilerin İşleri 23:11. Tanrı Yeruşalim ve Roma’ya olan yolculuğunu onaylıyor!
Pavlus’un EA’ya ilişkin tanıklığı: Elçilerin İşleri 24:14.
Yolculuğunun amacına, yani Roma’ya gitmek için Roma İmparatoru Sezar’a başvuruyor: Elçilerin İşleri 25:10-12.
Her savunma konuşmasında Müjde’yi açıklıyor ve böylece önemle Müjde’yi yayıyor, özellikle krşl. Elçilerin İşleri 26:27-29.
Pavlus’un suçsuzluğu onaylanıyor: Elçilerin İşleri 26:31-32.
Pavlus’un Roma’ya gitmesi konusunda Tanrı’nın tekrarlanan onayı: Elçilerin İşleri 27:24.
Roma’ya gelebilmesi için Pavlus’un yaşamı tekrar tekrar korunuyor: Yahudilerin çeşitli suikastlerinden, ayaklanmalarından ve davalarından; gemide batma tehlikesinden (Elç.27:24); askerlerin tüm tutukluları öldürmek istemesi kararından (Elç.27:42-44); Malta’da normalde ölümle sonuçlanması gereken yılan ısırmasından (Elç.28:3-6; bu konuda krşl. Mar.16:18; Elç.28:8-9).
Pavlus Tarsus’ta dünyaya geliyor, anne babası Yahudi, İbranice ismi Saul; doğumundan itibaren Roma vatandaşlığını taşıyor (Elç.16:37; 22:3,28; Flp.3:5).
Yeruşalim’de yaşayan bir Ferisi olan, tanınmış Rabbi Gamaliel tarafından eğitilir (Elç.22:3; 23:16). Ferisilerden biri olarak Pavlus İstefanos’un taşlanmasında oradaydı ve onun bu ölüm cezasını hak ettiğine kanışı vardı. İsa’nın kilisesini yok etmeyi istiyordu (Elç.7:58; 8:1,3; 9:1-2).
Yıl İ.S. 32 ya da 35: Pavlus’un imana gelişi: Şam’daki Mesih inanlılarını tutuklamaya giderken, yolda dirilmiş İsa ile karşılaşıyor (Elç.9; Gal.1:12; 1Ko.15:8-9).
Pavlus “Arabistan”a gidiyor; burası muhtemelen Şam’ın güneyinde yer alan Nabatiler’in bölgesi ve daha sonra Şam’a geri dönüyor (Gal.1:17).
Yıl İ.S. 35 ya da 38: İmana gelişinin üç yıl ardından, Pavlus orada iki hafta kalacağı Yeruşalim’e ilk kez gidiyor. Orada Petrus ve Yakup’la buluşuyor. Kendisine karşı düzenlenen bir suikast girişimi nedeniyle Tarsus’a kaçıyor (Gal.1:18; Elç.9:26-30).
Barnabas oradaki kilisede birlikte bir yıl hizmet edecekleri Pavlus’u Tarsus’tan Antakya’ya getiriyor (Elç.11:25-26).
Pavlus ve Barnabas toplanan bağışları Yeruşalim’e getiriyorlar ve ardından Antakya’ya geri dönüyorlar (Elç.11:27-30; 12:25).
Yaklaşık İ.S. 47: Antakya kilisesi Pavlus ve Barnabas’ı ilk müjdeleme yolculuğuna (Kıbrıs ve küçük Asya) gönderiyor (Elç.13–14).
Yaklaşık İ.S. 48: Yeruşalim’deki Elçiler Konseyi (Elç.15:1-34; Gal.2:1-10).
İ.S. 48 yılından itibaren: Pavlus ikinci müjdeleme yolculuğunda (Barnabas olmadan) yeniden Küçük Asya’yı, yani Anadolu’yu, ziyaret ediyor ve oradan Avrupa’ya geçiyor (Filipi, Selanik, Atina, Korint). Pavlus Korint’te bir buçuk yıl kalıyor. Geri dönüş yolculuğu sırasında kısaca Efes’i, Yeruşalim’i ve Antakya’yı ziyaret ediyor (Elç.15:36–18:22).
İ.S. 52 yılından itibaren: Pavlus üçüncü müjdeleme gezisi sırasında Efes’te üç yıl kalıyor (oradan Korint’e bir ara ziyareti yapıyor; krşl. 1Ko.’in giriş kesimiyle), ardından Makedonya’ya, Truva’ya ve Milet’e devam ediyor. Orada Efes kilisesi İhtiyarları’na veda ettikten sonra Yeruşalim’e gidiyor (Elç.18:23–21:16).
İ.S. 57-60 yılları: Pavlus Yeruşalim’de tutuklanıyor ve orada vali Feliks tarafından davasının iki yıl sürümcemede bırakılacağı Kayseriye’ye getiriliyor (Elç.21:17–24:27).
Festus görevi Feliks’ten devralıyor. Pavlus, Festus ve kral II.Agrippa önünde Sezar’a başvuruyor ve bunun üzerine Roma’ya getiriliyor (Elç.25–28).
İ.S. 60-62 yılları: Pavlus Roma’da iki yıl ev hapsinde kalıyor ve Elçilerin İşleri burada son buluyor (Elç.28:14-30).
Bundan sonra muhtemelen Pavlus bir süre serbest bırakıldı ve İspanya’ya seyahatte bulundu (Rom.15:24.).
İ.S. 64 ya da 67 yılları: Muhtemelen ileride yeniden tutuklandı ve idam edildi (2Ti.4:6-8).