Yeremya

Benyamin topraklarındaki Anatot kentinden kâhin Yeremya, kitaplı peygamberler arasında büyüklük sırasında ikinci yeri alır. Babasının adı Hilkiya’dır. Yaklaşık İ.Ö. 630’dan (Yoşiya döneminden) 580 yıllarına dek hizmette bulundu (Yahudi geleneklerinin bildirisine göre yaklaşık 580’de taşlanarak öldürülmüştür) – bkz. Yer. 1:1-3. Dönemi (Yeşaya benzeri, yalnız ters yönde sıralamayla) Yoşiya’nın yönetimi altındaki ruhsal uyanış ve kendisini izleyen kralların yönetimini altındaki tanrısaymazlık, Yeruşalim’in ve tapınağın yıkılışına dek süren olayların etkisi altında kalmıştır. Kitabın ağırlık noktası Yoşiya’nın döneminden çok güney krallığı Yahuda’nın yıkılışındadır. Yeremya peygamberlikte bulunur ve çoğunlukla Yeruşalim’de etkinlik gösterirse de, zorla götürüldüğü Mısır’da da devam eder. Yeremya ilk iki sürgüne götürülme olayını (İ.Ö. 605 ve 597), Yeruşalim’in yerle bir edilişini ve akabindeki sürgünü (kendisi Mısır’a götürülene dek Yeruşalim’de kalır) de yaşar. Görevi her şeyden önce, halk onlarca yıl dinlemek istemese de Yeruşalim’de ve tapınakta tövbe vaazları vermektir. Manaşşe yönetimi altındaki parlak ekonomik dönem ve Yoşiya yönetimindeki ruhsal uyanış geçip gitmiştir. Yahuda sıklıkla değişen krallarıyla yeni dünya gücü olan Nebukadnessar’lı Babil’le, Mısır’ın (Firavun Hofra) arasında durmaktadır; hangi tarafı tutmalıdırlar? Yeremya’nın baş karşıtları Yahuda’ya zafer ve büyük gelecek peygamberliğinde bulunan sahte peygamberlerdir. Buna karşın Yeremya Babil’e teslim olma gereğini vaaz etmektedir ki, bu ona sonunda düşmanlık, baskı ve zindan getirir.

Yer. gelecek olana karşı uyarı niteliğinde yazılmıştır. Yahuda’nın asiliği nedeniyle Yeruşalim yıkıma uğrar ve halk sürgüne götürülür. Tanrısı’nı aramayan halkın çöküşüne ilişkin son bir uyarı ve Tanrı’nın yargısıyla öfkesine boyun eğme çağrısıdır.

Kuruluş düzeni

Özellikle dikkat ediniz

• Birçok resimlemeler ve karşılaştırmalar (Örneğin Yer. 1:11,13).

• Yeremya’nın onlar aracılığıyla bazı şeyleri açıklaması gereken sembolik eylemler (Örneğin, Yer. 13’teki çürüyen kuşak).

• Kendisini genç sayan ve Tanrı Sözleri’nin ağzına koyulduğu vaadini alan peygamberin çağrısı (Yer. 1:5ff).

• Yeremya’nın doğmadan önce seçilmiş oluşu (Yer. 1:5): “Ana rahminde sana biçim vermeden önce tanıdım seni. Doğmadan önce seni ayırdım, uluslara peygamber atadım”.

• Tanrı’dan uzaklaştıran iki adım: “Çünkü halkım iki kötülük yaptı: Beni, diri suların pınarını bıraktı, kendilerine sarnıçlar, su tutmayan çatlak sarnıçlar kazdılar” (Yer. 2:13).

• Umut peygamberi (3:16-18; 12:14f; 23:3-8; Böl. 30-33; Böl. 51f).

• Tanrı’nın sabrı, merhameti ve kendisine dönen halk için her şeye karşın yeniden sergilediği lütfu (bkz. Örneğin, Yer. 7:3): “İsrail’in Tanrısı, Her Şeye Egemen RAB diyor ki: Yaşantınızı ve uygulamalarınızı düzeltin. O zaman burada kalmanızı sağlarım (eski çeviri: ...sizi bu yerde oturturum)”.

• Ağlayan peygamber (Yer. 9:1): Keşke başım bir pınar, gözlerim bir gözyaşı kaynağı olsa! Halkımın öldürülenleri için ağlasam gece gündüz!”.

• “Gerçek övünme” (Yer. 9:23f).

• Diri Tanrı ile ölü tanrıların karşılaştırılması (Yer. 10).

• Çömlekçi benzetmesi, (Yer 18; krşl. Rom. 9).

• 20. bölümden itibaren peygambere karşı durmadan ağırlaşan düşmanlıklar ve işkenceler.

• Mesih’e ilişkin vaat (Yer. 23:5f): “İşte Davut için doğru bir dal (filiz) çıkaracağım günler geliyor. Bu kral bilgece egemenlik sürecek, ülkede adil ve doğru olanı yapacak. Onun döneminde Yahuda kurtulacak, İsrail güvenlik içinde yaşayacak. O, ‘RAB doğruluğumuzdur’ adıyla anılacak”.

• Tanrı Sözü’nün etkin gücü: “Benim sözüm ateş gibi değil mi? Kayaları paramparça eden balyoz gibi değil mi?” (Yer. 23:29).

• 70 yıl sürecek Babil sürgünlüğünün önceden bildirilişi (Yer 25:12; 29:10, bkz. Dan. 9:2 ve Ezra’nın açıklamaları).

• İhanetle suçlanan peygamber (Yer. 26).

• İçinde, Babil’in refahı konusunda çaba gösterilmesinin de öğütlendiği sürgünde bulunanlara gönderilen mektup (Yer. 29). Yer. 29:11’deki teselli sözleri ve Yer. 29:13f’de yer alan geri dönüş olanağı.

• Tanrı’nın sevgisinin sürekliliğine ilişkin verilen söz (Yer. 31:3).

• Yeni antlaşma (Yer 31:31-34; krşl. İbr. 8:8-12).

• Peygamberin tarla satın alması (Yer. 32).

• Yeni antlaşmanın Mesih’le olan bağlantısı (Yer. 33): “O günlerde, o zamanda, Davut için doğru bir dal (filiz) yetiştireceğim; ülkede adil ve doğru olanı yapacak. O günlerde Yahuda kurtulacak, Yeruşalim güvenlik içinde yaşayacak. O, RAB doğruluğumuzdur adıyla anılacak” (Yer. 33:15f).

• Yazman Baruk’un el yazması tomarının kral Yehoyakim tarafından yakılması ve tüm yazma ve yazdırma işinin (Yer 36) İ.Ö. 605 yılında yinelenmesi (A 32’ye göre birçok ilavelerin yapıldığı da görülüyor).

• Yeremya’nın bir sarnıca atılarak hapsedilmesi ve halatlarla oradan çıkarılması zorunluluğu (Yer. 37f).

• Nebukadnessar’ın Yeruşalim’i ele geçirişi.

• Yeruşalim’de kalabilenlerin acıklı durumu (Yer. 40).

• Yeremya’nın Mısır’a göç etmek konusundaki uyarısı ve zorla oraya götürülmesi (Yer. 42-44).

• Tanrı’nın eksiksiz affı: “O günlerde, o zamanda İsrail’in suçu araştırılacak ama bulunamayacak; Yahuda’nın günahları da araştırılacak ama bulunamayacak. Çünkü sağ bıraktıklarımı bağışlayacağım” (Yer. 50:20).

• Yer. 52’deki Krallar kitaplarını çokça anımsatan yazım tarzı (bkz. giriş 52:1f).

• İ.Ö. 562 yılındaki Yehoyakin’in canının bağışlanması Yer.’da son olay olarak bildirilir.