Yes. kitabı bazen de “Yeşaya’nın İncili (Müjde)” olarak adlandırılmaktadır ve İsa’nın insanların günahları için sunulan kurban olarak ölmesine ilişkin en muhteşem ön bildirileri içerir. Bu kapsamda Yeşaya peygamberler arasında en büyüğü olarak (Yeremya’nın yanında) kabul edilir. Kitabın konusu şudur: “Kurtuluş salt Yahweh’ten gelir.” Amaç üç yönlüdür:
Tanrı’nın kutsallığına, daha doğrusu “İsrail’in Kutsalı”na ilişkin işaretler:Tanrı, kendisi kutsal olduğu gibi, halkının da kutsal bir yaşam sergilemesini talep eder (Lev. 19:2’ye göre).
Asur baskısı altında bulunan halkın Hizkiya yönetimindeki güçlü yanları.
Haç üzerinde başkalarının yerine kurban olarak ölmesi dahil, Mesih’e ilişkin ön bildiriler.
Yeşaya, İ.Ö. 740-6865yılları arasında kalan 50 yıldan fazla süreyi kapsayan uzun bir zaman süreci içinde etkinlik gösterdi (Yşa. 1:1: Yahuda kralları Uzziya, Yotam, Ahaz ve Hizkiya zamanında...). İsmi adeta program niteliğindedir ve verdiği mesajıyla sıkı bağlantıdadır (İbranice Yeşayahuismi “Yahweh kurtuluştur” anlamına gelir). Yeşaya evliydi ve iki oğlu vardı. Babasının adı Amots’du. Yeşaya Yahudi geleneklerine göre kral evinden geliyordu, kral Uzziya’nın kuzeniydi ve Manaşşe döneminde iki parçaya kesilerek öldürüldü. İsrail’in kuzey krallığının yıkıldığı dönemde (İ.Ö. 722) güney krallığı Yahuda’da, Yeruşalim kentinde etkinlik gösterdi. Sanherib’in yönetiminde Asurlular’ın Yeruşalim’i kuşattığı ve Yahuda’yı ele geçirdiği dönemde Hizkiya’nın yardımcısı olarak özel bir şekilde karşımıza çıkar. Anlaşıldığına göre, bir peygamber okulunun da başında bulunuyordu (bkz. Yşa. 8:16, Yeşaya’nın öğrencileri).
Siyasal durum zordu. II. Yarovam yönetiminde İsrail’in kuzey krallığında parlak bir ekonomik dönem yaşanırken, Asur III. Tiglat-Pileser idaresinde (745-727; Kutsal Kitap’ta “Pûl” diye adlandırılıyor) dünya gücü haline geldi. Yerine geçen V. Şalmaneser (727-722) İsrail’in kuzey krallığını sona erdirdi ve başkenti Samiriye’yi ele geçirdi. II.Sargon (722-705) ve özellikle Sanherib (704-681) genişleme siyasetini sürdürdüler. Yahuda kralı Ahaz (735-715) Asur’a bağlıydı. Oğlu Hizkiya (715-686) ise Yahweh’e sadık kaldı ve Asurlular’dan ayrıldı. İnsansal açıdan Hizkiya yönetimi altındaki Yahuda için yenilgi kesindi, ama Yahweh’in yardımıyla dünya gücüne karşı ayakta kalmayı başardı.
Ahaz’ın yönetiminde felaketi andıran bir dinsel düşüş yaşandı. Hizkiya ise yenilikler ve temizleme çalışmaları yaptı. Şüphesiz Yeşaya’nın katkısı büyüktü. Ahaz Tapınak Kültü’nü Asur ibadetleriyle (bir Asur sunağı dahil) değiştirdi. Ancak durum Hizkiya yönetimi altında ataların inancı olan Yahweh’e dönüşle sonuçlandı.
Yeşaya kitabında dörde bölünme sergileniyor (aşağıya bkz. Kuruluş düzeni): Böl. 1-12’de yargı sözleri ve Yeşaya’ya ilişkin birkaç kişisel bilgi yanında Mesih’e ilişkin peygamberlikler yer alırken, Böl. 13-35’te farklı halklara karşı yargı bildirileri çok az sayıdaki kurtuluş sözleriyle kesilir. Böl. 36-39’da Yeruşalim önlerindeki Sanherib, Hizkiya’nın hastalığı ve Babil’den gelen ulaklar hakkında tarihsel rapor yer alır. Böl. 40-66’da bakış açısı değişir: Yeşaya Babil sürgünü ve sürgüne götürülerin tesellisi ve buna dahil olarak Mesih’le ilgili en büyük (her şeyden önce “Rab’bin kulu ilahileri” denilen) peygamberlikleri yaparak olacakları muhteşem bir şekilde önceden gözler önüne serer ve son olaylara, daha doğrusu yeni yaratılışa ilişkin ön bildiriler verir.
Kuruluş düzeni
Yeşaya’nın Yeruşalim’deki etkinliği Böl. 1-12
- Yeruşalim ve Yahuda üzerine gelen yargı 1-5
- Yeşaya’nın etkinliği 6-9
- Geride kalanlar 10-12
İsrail’e ve halklara yöneltilen yargı sözleri Böl. 13-35
- Halkların yargısı 13-23
- “Küçük Apokalips” 24-27
- Samarya, Mısır, Aşur 28-33
- Edom ve gelecek kurtuluş 34-35
Tarihsel kesim Böl. 36-39
Teselli kitabı Böl. 40-66
- İsrail’in kurtuluşu 40-55
- Gelecek görkem 56-66
Özellikle dikkat ediniz
Tanrı’ya verilen özel tanım “İsrail’in Kutsalı” (25 kez: Yşa. 1:4; 5:19; 5:24; vb. kısmen “Kurtarıcı” sözüyle bağlantılı: örneğin, 43:14 ya da 49:7: “Yahweh” (RAB), İsrail’in kurtarıcısı, onun Kutsalı”, krşl. 29:23: Yakup’un Kutsalı, 6:3: (Her Şeye Egemen RAB kutsal, kutsal, kutsaldır. Yüceliği bütün dünyayı dolduruyor), bunun yanında yaklaşık 60 kez “Her Şeye Egemen RAB” (Orduların RAB’bi).
Tanrı tanımı “İsrail’in kurtarıcısı”.
Hem uluslara ilişkin (tarih açısından denetlenebilen) hem de İsa’ya ilişkin yerine gelen çok sayıda peygamberlik.
Doğuş sahnesi (Yşa. 1:3): “Öküz sahibini, eşek efendisinin yemliğini bilir, ama İsrail halkı bu kadarını bile bilmiyor. Halkım anlamıyor” (İsa’nın doğumuyla ilişkilendirilen öküz ve eşek geleneği kaynağını buradan alıyor).
Günahların bağışlanması (Yşa. 1:18b): “Günahlarınız sizi kana boyamış bile olsa kar gibi ak pak olacaksınız. Elleriniz kırmız böceği gibi kızıl olsa da yapağı gibi bembeyaz olacak”.
Göğe, Tanrı’nın tahtının bulunduğu kata bakış (Yşa. 6, krşl. Dan. 7:13f ve Va. 4-5).
Böl. 7-10’da yer alan İmmanuel peygamberlikleri (Doruk noktası elbette Yşa. 7:14: “Bundan ötürü Rab’bin kendisi bir belirti verecek: İşte, kız gebe kalıp bir oğul doğuracak adını İmmanuel (Tanrı bizimledir) koyacak”. Bu İsa’yla gerçekleşiyor, krşl. Mat. 1:21-23)
Ahaz’ın aldığı “İmmanuel işareti” (Yşa. 7). 2-3 yıl içinde (çocuk iyiyi kötüden ayırt edebilecek yaşa gelince) Resin ve Pekah tehlikesi bitecek. İ.Ö. 732’de Resin (Aram’ın ele geçirilmesi) ve İ.Ö. 722’de Pekah (Asurlular’ca İsrail’in kuzey krallığının ele geçirilmesi) açısında gerçek oldu.
Yeşaya’nın iki oğlunun peygamberlik içeren isimleri: “Şear-Yaşuv” sağ kalanlar dönecek ve “Maher-Şalal-Haş-Baz” Hemen çapulla, çabuk yağmala anlamına gelir (7:3; 8:1; Yeni Çeviri).
Karanlıkta oturan halka ışık vaadi (Yşa. 8:23-9:1) ve bunun İsa Kefarnahum’a girdiğinde yerine gelişi (Mat. 4:12-16).
Göksel Oğul’un gelişine ilişkin ön bildiri (9:6f): “Çünkü bize bir çocuk doğacak, bize bir oğul verilecek. Yönetim onun omuzlarında olacak. Onun adı Harika Öğütçü, Güçlü Tanrı, Ebedi Baba, Esenlik Önderi olacak. Davut’un tahtı ve ülkesi üzerinde egemenlik sürecek. Egemenliğinin ve esenliğinin büyümesi son bulmayacak. Egemenliğini adaletle, doğrulukla kuracak ve sonsuza dek sürdürecek. Her Şeye Egemen RAB’bin gayreti bunu sağlayacak”.
Tüm Yeşaya kitabında görülen İsrail’in sağ kalanları (1:9 vb.), ancak öncelikle, Böl. 10 ve 11’de Mesih’e ilişkin ön bildiri için bkz. 11:1f: “İşay’ın kütüğünden yeni bir filiz çıkacak, kökünden bir fidan meyve verecek. RAB’bin Ruhu, bilgelik ve anlayış ruhu, öğüt ve güç ruhu, bilgi ve RAB korkusu onun üzerinde olacak”.
Yşa. 12’deki “Kurtuluş Ezgisi”;
Şeytanın yıkılışını yansıtan (krşl. Hez. 28) dünya hükümranının yıkılışı (Yşa. 14)
Yşa. 24-27’deki, RAB’bin Günü (“O Gün”), diriliş ve son yargı gibi konuları içeren “Küçük Apokalips”; (26:19a): “Ama senin ölülerin yaşayacak, bedenleri dirilecek. Ey sizler, toprak altında yatanlar, uyanın ezgiler söyleyin...”.
Tanrı tarafından yerleştirilen köşe taşı (Yşa. 28:16; krşl. Mez. 118:22; Ef. 2:20);
Siyon’a geri dönüş (Böl. 35), daha doğrusu İsrail’in yenilenmesi (Yşa. 49:9ff) ve halkının bir araya toplanması (Böl. 54).
Paralelini (genellikle de kelimesi kelimesine) 2Kr. 18-20’de gördüğümüz, Yşa. 36-39’daki tarihsel bilgi eki.
Böl. 40ff’taki birçok harika teselli sözleri (örneğin 41:10 ya da 43:1-5).
Tanrı Sözü’nün kalıcılığı (Yşa. 40:8): “Ot kurur, çiçek solar, ama Tanrımız’ın sözü sonsuza dek durur”.
Genç kartallar (Yşa. 40:31): “RAB’be umut bağlayanlarsa taze güce kavuşur, kanat açıp yükselirler kartallar gibi. Koşar ama zayıf düşmez, yürür ama yorulmazlar”.
İsa’ya ilişkin işaret (Yşa. 42:1): “İşte kendisine destek olduğum, gönlümün hoşnut olduğu seçtiğim kulum! Ruhum’u onun üzerine koydum. Adaleti uluslara ulaştıracak”.
Yinelenerek vurgulanan, O’ndan başka Tanrı olmadığı (43:11; 44:6; 45:5; vb. krşl. Yas. 4:35; 32:39).
Günahın Tanrı’ya getirdiği uğraş: “...Tersine, beni günahlarınızla uğraştırdınız, suçlarınızla usandırdınız” (Yşa. 43:24b).
Dört “Rab’bin Kulu” ilahisi (42:1-9; 49:1-9; 50:4-11; 52:13-53:12). (İçlerinden Yşa. 53’teki Rab’bin acılar çeken kuluna ilişkin kesim EA peygamberliklerinin doruğu ve İsa Mesih’in başkalarının suçu için onlar yerine öleceğinin en açık bildirildiği kesimdir).
Putperestlik hakkında alay (Yşa. 44-46).
Mesih’e verilen İsrail ismi (Yşa. 49:3): “Bana “Kulumsun, ey İsrail, görkemimi senin aracılığınla göstereceğim” dedi”.
İsa’ya ilişkin işaret (Yşa. 49:5f) “Kulu olmam için, Yakup soyunu kendisine geri getirmem, İsrail önünde toplamam için rahimde beni biçimlendiren RAB şimdi şöyle diyor: ‘O’nun gözünde onurluyum, Tanrı bana güç kaynağı oldu.’ Yakup’un oymaklarını canlandırmak, sağ kalan İsrailliler’i geri getirmek için kulum olman yeterli değil. Seni uluslara ışık yapacağım, öyle ki kurtarışım yeryüzünün dört bucağına ulaşsın.
Tanrı’nın ana sevgisi andıran kendi halkına sevgisi: “Kadın emzikteki çocuğunu unutabilir mi? Rahminden çıkan çocuktan sevecenliği esirger mi? Kadın unutabilir, ama ben seni asla unutmam. Bak, adını avuçlarıma kazıdım. Duvarlarını gözlüyorum sürekli” (Yşa. 49:15f; krşl. bir annenin tesellisi, Yşa. 66:13: “Çocuğunu avutan bir anne gibi avutacağım sizi, Yeruşalim’de avuntu bulacaksınız”).
Her şeyden önce Yşa. 54:7-10 gibi ayetlerde dile getirilen Tanrı’nın sevgisi ve sadakati.
Tanrı Sözü’nün ve düşüncelerinin yüceliği (Yşa. 55:6ff).;
Yeruşalim’in gelecekteki görkemi (Böl. 60);
Mesih’le Tanrı Ruhu arasındaki ilişki (Yşa. 61:1f): “Egemen RAB’bin ruhu üzerimdedir. Çünkü O beni yoksullara müjde iletmek için meshetti. Yüreği ezik olanların yaralarını sarmak için, tutsaklara serbest bırakılacaklarını, zindanlarda bulunanlara kurtulacaklarını, RAB’bin lütuf yılını, Tanrımız’ın öç alacağı günü ilan etmek...” (krşl. Mat. 11:5; Luk. 4:18f).
Tanrı çocuklarının yeni giysisi: “RAB’de büyük sevinç bulacağım, Tanrım’la yüreğim coşacak. Çünkü çelenkle süslenmiş güvey gibi, takılarını kuşanmış gelin gibi, bana kurtuluş giysisini giydirdi, beni doğruluk kaftanıyla örttü” (Yşa. 61:10).
Baba olan Tanrı (EA’da nadir olarak rastlanır ve çoğunlukla bireysel olmaktan öte, tüm halka olan babalık kastedilir, krşl. Çık. 4:22; Yas. 32:6; Yer. 3:4; 31:9; Hoş. 11:1): “Babamız sensin. İbrahim bizi tanımasa da, İsrail bizi kabul etmese de, Babamız’sın, ya RAB, ezelden beri adın ‘Kurtarıcımız’dır” (Yşa. 63:16).
Yeni yeryüzü, yeni gök (Yşa. 65:17ff).